کد مطلب:37885 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اهل بيت

شفاعت يعني چه؟

شفاعت خداوند شامل چه كساني مي شود؟

دربارة شفاعت ائمه عليهم السّلام نسبت به گناهكاران توضيح دهيد. آيا صحيح است كه برخي زياد گناه مي كنند و مي گويند امامان عليهم السّلام از ما شفاعت مي كنند و باكي نداريم؟

ريشة واژة شفاعت كلمة شفع به معناي جفت است، در مقابل وتر كه به معناي تنها است به مناسبت همين معنا، به معناي ضميمه شدن شخص برتر و قوي تر براي كمك به فرد ضعيف اطلاق شده است.

اين واژه در اصطلاح عرفي و شرعي در دو معنا به كار مي رود:

الف) شخص واسطه كه به او شفيع اطلاق مي شود، از موفقيّت و نفوذ خود استفاده كرده و نظر صاحب قدرت را دربارة مجازات يا پاداش زيردستان خودش تغيير مي دهد؛ اين نوع وساطت با يكي از راه هاي زير امكان پذير است:

1_ استفاده از قدرت يا نفوذ خود.

2_ تحريك احساسات طرف مقابل و تحت تأثير قرار دادن عواطف او.

3_ تغيير مباني فكري طرف مقابل دربارة مجرم، يعني كسي كه براي او شفاعت مي شود. شفاعت به اين معنا هيچ گونه دگرگوني در روح و فكر مجرم، يعني كسي كه براي او شفاعت مي شود، ايجاد نمي كند و همة دگرگوني ها مربوط به شخصي است كه نزد او شفاعت مي شود. شفاعت به اين معنا در بحث هاي مذهبي كاربرد ندارد، زيرا خداوند نه اشتباه مي كند كه بتوان نظر او را عوض كرد و نه همانند انسان ها مي شود عواطف او را برانگيخت و نه از نفوذ كسي وحشت دارد كه به خاطر قدرت شفيع نظرش عوض شود.

ب) مفهوم دوم شفاعت بر محور دگرگوني شفاعت شونده دور مي زند، يعني لازم است شخص شفاعت شونده عواملي را فراهم كند كه از وضع نامطلوب و در خور كيفر بيرون آمده و به وسيلة ارتباط با شفيع، خود را در وضع مطلوبي قرار دهد كه شايستة بخشش قرار دهد.

شفاعت با اين تفسير يك مكتب عالي تربيت و وسيله اي مناسب براي اصلاح گناهكاران و بيداري آنان است؛ شفاعت در منطق اسلام و قرآن و روايات از اين قبيل است .

تا اين جا معنا و جايگاه شفاعت روشن شد؛ اكنون به سراغ آيات قرآن مي رويم تا ببينيم:

يك: چه كساني مي توانند شفاعت كنند؟

دو: شرايط شفاعت شوندگان چيست؟

در قرآن كريم افزون بر آياتي كه معناي شفاعت را بيان كرده، حدود سي مرتبه واژة شفاعت تكرار شده است؛ اين آيات به چند گروه تقسيم مي شوند:

الف) آياتي كه شفاعت را مخصوص خداوند دانسته است، همانند: قل للّه الشفاعه جميعا ً؛ بگو همة شفاعت ها مخصوص خدا است.

ب) آياتي كه شفاعت را به اذن خدا شرط كرده است؛ همانند: من ذا الذي يشفع عنده إلّا بإذنه ؛ چه كسي مي تواند جز به اذن خدا شفاعت كند؟ در جاي ديگري دربارة كساني كه نماز گزار نبودند و روز قيامت را تكذيب مي كردند مي فرمايد: فما تنفعم شفاعه الشافعين ؛ شفاعت شفيعان به حال آنان سودي ندارد، يعني پيامبران و امامان و فرشتگان و همة كساني كه مي توانند شفاعت كنند، دربارة چنين افرادي شفاعت نمي كنند.

از اين گونه آيات استفاده مي شود كساني هستند كه با اذن پروردگار مي توانند از گناهكاراني كه زمينة شفاعت را در خود ايجاد كنند، شفاعت نمايند.

چه كساني در قيامت شفاعت مي كنند؟

شفيعان در روز قيامت چند طايفه هستند:

1_ شخص رسول خدا(ص)؛ حضرت فرمود: أنا أوّل شافع في الجنه ؛ من اولين شفاعت كننده در قيامت هستم.

2_ ساير پيامبران؛ پيامبر اكرم(ص) فرمود: پيامبران دربارة تمام كساني كه از روي اخلاص به وحدانيت خدا گواهي داده اند، شفاعت مي كنند و آنان را از دوزخ خارج مي نمايند .

3_ فرشتگان، امامان عليهم السلام و شيعيان آنان، علما و دانشمندان و شهيدان راه خدا، همه از شفيعان روز قيامت به شمار مي روند .

4_ همان گونه كه بعضي از آيات قرآن بيانگر اين معنا بود كه همة شفاعت ها مخصوص خدا است، مفاد بعضي از احاديث اين است كه خداوند هم در روز قيامت از گناهكاران شفاعت مي كند، پيامبر اكرم فرمود: پيامبران، فرشتگان و مؤمنان در قيامت شفاعت مي كنند، آن گاه خداوند مي فرمايد: شفاعت من باقي مانده است .

شرايط شفاعت شوندگان چيست؟

قرآن كريم شرايطي را براي شفاعت شوندگان بيان كرده است:

1_ رضايت خدا: لا يشفعون إلّا لمن ارتضي اين آيه شفاعت شفيعان را منحصراً شامل حال كساني مي داند كه به مقام ارتضا يعني پذيرفته شدگان در پيشگاه خداوند رسيده باشند.

2_ حفظ عهد و پيمان الهي، مراد از عهد، ايمان به خدا و پيامبران است؛ قرآن كريم مي فرمايد: مجرمان را همچون حيوانات تشنه كام به جهنّم مي رانيم. آنان هرگز مالك شفاعت نيستند مگر آنان كه نزد خداوند عهد و پيمان دارند .

مضمون آيه اين است كه مجرمان نه شفاعت مي كنند و نه شفاعت مي شوند. تنها كساني مالك شفاعت هستند كه نزد خدا عهد و پيمان دارند. فقط اين دسته مشمول شفاعت شافعان مي شوند و يا مقامشان از اين هم برتر است و مي توانند از گناهكاراني كه زمينة شفاعت شدن را كسب كرده اند شفاعت كنند .

3_ ظالم و ستمگر نباشند.

قرآن كريم مي فرمايد: ما لظّالمين من حميمٍ و لا شفيع يطاع ؛ براي ستمكاران دوستي وجود ندارد و نه شفاعت كننده اي كه شفاعتش پذيرفته شود.

از آيات استفاده مي شود كه از شرايط حتمي شفاعت شدن، رسيدن به مقام خشنودي خدا و داشتن عهد و پيمان يعني ايمان و پرهيز از ظلم و ستم است . در مورد ديگري در قرآن كريم از قول خداوند متعال خطاب به نوح نبي عليه السّلام آمده است: و لا تخاطبني في الذّين ظلموا ؛ دربارة ستمگران شفاعت مكن، زيرا آنان محكوم به عذابند و مسلّماً غرق خواهند شد.

اين جمله به خوبي مي فهماند كه: شفاعت دربارة همه كس ممكن نيست، بلكه شرايطي دارد كه اگر در كسي موجود نباشد، پيامبر خدا هم حق شفاعت و تقاضاي عفو او را ندارد؛ بنابراين آنان كه با خيال راحت گناه مي كنند و انتظار شفاعت از امامان عليهم السّلام را دارند، انتظار و اميدي بي مورد است. در روايات نيز علاوه بر شرايط فوق، شرايط ديگري براي مشمول شفاعت شدن بيان شده است، مانند سبك نشمردن نماز.